در نشست «کارکردهای اجتماعی مسجد» بررسی شد؛
شناسایی ۱۰ هزار مسجد محله‌محور برای امداد اجتماعی/قوانین و سیاست‌های مسجد نحیف‌اند
به گزارش روابط عمومی ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور، نشست «کارکردهای اجتماعی مسجد» همزمان با هفتۀ تشکل‌های اجتماعی و مشارکت‌های مردمی و در آستانۀ روز جهانی مسجد به همت خبرگزاری شبستان و پایگاه خبری تحلیلی خیر ایران امروز(۲۹مردادماه) در محل ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور برگزار شد.
نشست «کارکردهای اجتماعی مسجد» با حضور و سخنرانی شخصیت هایی چون حجت الاسلام و المسلمین علی ملانوری، رییس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور؛ مهندس حبیب‌الله بوربور، رئیس مجمع خیرین کشور؛ علیرضا آتشک، مشاور رئیس سازمان بهزیستی کشور و مدیرعامل شبکه ملی مؤسسات نیکوکاری و خیریه؛ حجت‌الاسلام عباس غلامرضازاده، مشاور کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر و امام جماعت مسجدجامع الزهرا(س)؛ دکتر یاسر تک فلاح عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و امام جماعت مسجد حضرت زینب (س)؛ دکتر سینا عصاره نژاد دزفولی؛ مدیرگروه دین، ارشاد اسلامی و اوقاف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برگزار شد.
حجت الاسلام و المسلمین علی ملانوری در این نشست گفت: ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور به عنوان یکی از نهادهایی که در حوزه مسجد فعالیت می کند و به جهت آنکه در قرارگاه ملی مسجد عضو است، تلاش دارد که به کارکردهای اجتماعی مساجد بیش ازپیش توجه کند.
جایگاه ممتاز قرارگاه ملی مسجد
مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به جایگاه ممتاز قرارگاه ملی مسجد، افزود: طبق ماموریتی که در قرارگاه ملی مسجد تعریف شده است، امام جماعت مسجد توسط حوزه علمیه تامین می شود، بحث مهارت افزایی و آموزش امام جماعت برعهده، سازمان تبلیغات اسلامی و کنشگری مسجد مانند امنیت و امداد اجتماعی بر عهده بسیج است، همچنین بحث سخت افزاری و پشتیبانی از مساجد با سازمان اوقاف و امور خیریه و راهبری کلان هم توسط شورای سیاستگذاری ائمه جمعه انجام می شود.
وی افزود: اخیرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم عضو این قرارگاه شده است که مسئولیت آن در استان‌ها با ستادهای کانون‌های فرهنگی هنری مساجد و در تهران با وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واسط میان دولت و مسجد و شأن فعالیت عمومی این وزارتخانه در مسجد است.
شناسایی ۱۰ هزار مسجد محله محور
رئیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور با اشاره به اهتمام رئیس جمهور به بهره برداری از ظرفیت مساجد در زمینه اجتماعی گفت: در جنگ ۱۲ روزه به همت اعضای قرارگاه ملی مسجد ۱۰ هزار مسجد در کشور شناسایی شدند که می توانند محوریت محلات را برعهده داشته باشند، بسیاری از مساجد در بحران های مختلف فعالیت های گسترده ای انجام می دهند که لازم است این فعالیت ها اطلاع رسانی شود.
وی ادامه داد: اینکه احداث مساجد بین راهی و در جاده ها در کاهش تصادفات تاثیر گذاراست و یا مسجدی در آزادی زندانیان جرایم غیرعمد فعالیت داشته و یا مسجدی(مسجدجامع گلشن گرگان) برای ۱۵ هزار دانش آموز بی بضاعت نوشت افزار و ملزومات مدرسه تهیه می کند و یا در ایام جنگ، با حضور نمازگزاران پررونق بوده، نکته ای است که نباید از آن غافل بود.
حجت الاسلام و المسلمین ملانوری با اشاره به اینکه به تعبیر مقام معظم رهبری مسجد خانه های خدا و مردم است، اظهار کرد: اگر مسجد محلی برای رفع حوائج مردم شد، به طور قطع با حضور مردم رونق وپرجمعیت می شود. از طرفی مسجد در کنار کارکردهای سیاسی، عبادی، آموزشی و تربیتی، کارکرد اجتماعی و نیکوکاری هم دارد.
وی با اشاره به فعالیت حدود ۲۸ هزار کانون فرهنگی هنری در کشور تصریح کرد: فعالیت های فرهنگی، هنری این مراکز توانسته در جذب نوجوانان و جوانان به مسجد موثر باشد، اما ضرورت دارد که ارتباط موسسات خیریه و مراکز نیکوکاری با مساجد را تقویت کنیم و همکاری مساجد با مجمع خیرین نیز پررنگ شود و نسبتی میان مساجد و مجمع خیرین برقرار شود تا مسجد تجلیگاه خدمت رسانی به خانواده هایی که مشکلاتی دارند، شود.
بنابراین گزارش حبیب‌الله بوربور، در این نشست گفت: مسجد مکان عبادت بوده است و در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی مسجد برای عبادت و بهره برداری از کارکردهای متنوع آن ساخته شده است، در خارج کشور از مسجد استفاده مطلوبی صورت می گیرد. اما در کشور ما از مساجد برای تشریفات و کارهای سیاسی استفاده می شود که باید برای آن فکری شود و در این زمینه ستادی تشکیل گردد.
رئیس مجمع خیرین کشور ادامه داد: سالها پیش که با مقام معظم رهبری دیداری داشتیم، رهبری فرمودند که کشور باید اسلامی باشد و برای این موضوع باید فکری کرد، به نظرمان آمد که با ایجاد مساجد بین راهی بتوان در این زمینه گامی برداشت به همین جهت ساخت مساجد بین راهی را در دستور کار قرار دادیم و در مرحله اول در کمتر از شش ماه ۱۰ مسجد بین راهی ساخته شد که این اقدام سال ها ادامه یافت و در آن مقطع که با زلزله جنوب خراسان هم مواجه شدیم حدود ۱۰۰ مسجد در آن منطقه بنا کردیم. در ساخت این مساجد بحث شبانه روزی بودن مسجد و خودکفایی اقتصادی را هم مورد توجه قرار دادیم.
تاثیرات مساجد بین راهی در کاهش تلفات جاده ای
وی با اشاره به تاثیرات مساجد بین راهی در کاهش تلفات جاده ای گفت: طبق گزارشی که چندسال پیش نیروی انتظامی اعلام کرد گفته شد که ۳۵ درصد تصادفات و مرگ و میر مسیر نیشابور تا مشهد کاهش یافته است، علت آن هم حضور مسافران در مساجد بین راهی و اقامه نماز بود که موجب شده بود خواب آلودگی آنها کاهش یابد.
بوربور بر لزوم ساخت و تقویت مساجد بین راهی تاکید کرد و گفت: می توان با تعامل و همکاری با سرمایه گذاران ساخت مساجد بین راهی را دنبال کرد زیرا در امنیت جاده ها و نیز کاهش تصادفات اثرگذاری بسیاری دارد.
در ادامه این نشست حجت الاسلام و المسلمین «عباس غلامرضازاده» بر لزوم توجه به کارکردهای اجتماعی مسجد اشاره کرد و گفت: در این زمینه در وهله اول ما باید مساجد را به خوبی بشناسیم و ظرفیت های آن را شناسایی کنیم، تا پس از آن برای تقویت کارکردهای اجتماعی مسجد برنامه ریزی نماییم.
مشاور کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر و امام جماعت مسجد جامع الزهرا(س) بیان کرد: مسجد اولین و آخرین پایگاه اصیل اسلام و محل اجتماع زنان، جوانان و نوجوانان است، الگوی ما نیز مسجد دوره پیامبر اکرم(ص) است که به مسجد تراز شهرت داشته است، در واقع مسجد تراز مسجدی است که محل آموزش است به این معنا که وظایف آموزش و پرورش را در مقیاس مسجد عملیاتی می کند.
وی با اشاره به اینکه مسجد محل عبادت و انس با پروردگار، محل رسیدگی به مشکلات مستضعفان و افراد گرفتار است، افزود: مسجد می تواند وظایف فعلی کمیته امداد امام خمینی(ره) و بهزیستی را در مقیاس محله دنبال کند، محل تصمیمات مهم و جلسات اثرگذار و حل اختلافات و نزاع باشد و کارکردهای دستگاه قضایی را پیگیری کند، از طرفی محل انسجام بخشی اجتماعی باشد که ازذیل آن کمک های اجتماعی انجام شود و وظایف هلال احمر در بحث امداد و بحران را انجام دهد و یا در بحث امربه معروف و نهی ازمنکر، فعالیت های خیریه ای، دستگیری از محروم فعال باشد.
امداد اجتماعی یکی از کارکردهای مهم مسجد است
وی ادمه داد: یکی از موضوعاتی که در مسجد جامع الزهرا(س) که بنده امام جماعت آن هستم، دنبال می شود، آزادسازی زندانیان جرایم غیرعمد است که در این زمینه ارتباط خوبی با ستاد دیه کشور برقرار شده است که آنها افراد را به ما با نوع گرفتاری هایشان معرفی می کنند و این مشکلات با نمازگزاران مسجد مطرح می شود، در دو و سه سال اخیر حدود ۲۰ زندانی از این طریق آزاد شده است.
طرح «مسجد مدرسه» یکی از طرح های موفق است
مشاور کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر ابرازکرد:کارکرد اجتماعی مسجد یکی از کارکردهای مهم است که از این طریق می توان برای گسترش و تقویت ارتباطات اجتماعی و ارتقای فرهنگ و حل مسائل اجتماعی نقش آفرینی کرد، بنابراین با تقویت کارکردهای اجتماعی مسجد می توان خانه های خدا را محل تجمع، همبستگی اجتماعی و اجرای برنامه های متنوع برای سنین مختلف کرد.
حجت الاسلام و المسلمین غلامرضا زاده اظهار کرد: در جامعه، مساجدموفقی هستند که با دریافت مجوز از وزارت آموزش و پرورش از مقطع پیش دبستانی تا مقطع ابتدایی ومتوسطه اول و دوم به صورت تخصصی فعالیت دارند و یا طرح «مسجد مدرسه» یکی از طرح های موفق است که با مجوز آموزش و پرورش کلاسهای درس در مساجد برگزار می شود و در هنگام نماز نیز دانش آموزان در صفهای نماز جماعت مسجد شرکت و از برنامه های تربیتی آن هم بهره مند می شوند.
وی پشتیبانی و کمک به نیازمندان را یکی دیگرکارکردهای مساجد دانست و تصریح کرد: در حال حاضر خیریه های بسیاری هستند که شاید ثبت هم نشده اند اما فعالیت های گسترده ای انجام می دهند، ما شاهد بودیم که در ایام کرونا کمک های مومنانه در مساجد به صورت وسیع انجام می شد و سبدهای کالا در مناسبت های مذهبی و بحران ها توسط مساجد توزیع می شد که اینها نشان ازتقویت کارکردهای اجتماعی مسجد در جامعه دارد.
بنابراین گزارش، در ادامه این نشست، حجت الاسلام و المسلمین دکتر یاسر تک فلاح به تاثیرات اجتماعی مسجد در جامعه اشاره کرد و گفت: آنچه که در مورد کارکرد مسجد در حوزه اصلاح می توان به آن اشاره کرد، عملکرد و تاثیر در جامعه را نقش و کارکرد می گویند، براساس این تعریف این سوال مطرح است که تاثیر مسجد در جامعه چیست؟ و عملکرد مسجد به لحاظ اجتماعی چه می باشد؟ و تاثیراتی که مسجد به لحاظ اجتماعی می تواند داشته باشد، کدام است؟
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و امام جماعت مسجد حضرت زینب (س) ادامه داد :اگر واژه خود مسجد را بخواهیم واکاوی به لحاظ مفهوم شناسی داشته باشیم، آنچه که در اصلاح آمده است مسجد را «المکان الموقوف علی کافة المسلمین» می نامند اولا اینکه مسجد وقف است و مکانی برای همه مسلمین برای نماز خواندن است.
وی به ارکان مسجد اشاره کرد و گفت: مکان، اهل مسجد، اقوال و افعال مسجد و غایت مسجد ارکان خانه های خدا است، غایت مسجد بر اساس آیات قرآن کریم یعنی شکل گیری جامعه اسلامی، حفظ و تربیت جامعه، تشکیل امت برای عبادت خدا است. ما اگر بخواهیم به مولفه کارکردهای مسجد توجه کنیم باید یک اتفاقی رقم بخورد و آن ساماندهی جبهه مردمی مسجد محور است. مساجد پایگاه عملیات محور هستند که در صدر اسلام و اوایل انقلاب اسلامی هم این ظرفیت را در آن دیدیم، مردم در جایگاه عملیات هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطر نشان کرد: موضوع بعد هویت های ارزشی است که در مسجد به آن پرداخته می شود، اگر ما بخواهیم نظام سازی مسجد محور مبتنی بر جبهه مردمی داشته باشیم، سه جبهه و نهاد را می توان در نظر گرفت یک نهاد مردمی، دوم نهادهای میانی(همانند انقلابی، نخبگانی)، و سوم نهاد حاکمیتی.
مسجد در حوزه های سلامت، معیشت و امنیت و تربیت ورود یابد
حجت الاسلام تک فلاح خاطر نشان کرد: اگر تقویت نهاد مردمی را در مساجد دنبال می کنیم باید مسجد در حوزه های سلامت، معیشت و امنیت و تربیت ورود یابد. از طرفی در بخش جبهه مردمی آنچه که مهم است، تقویت و پرداختن به بحث خانواده است، آنچه که در جامعه خانواده محور می توان به آن پرداخت ارتباط خانواده با مسجد، ارتباط خانواده با جامعه و افزایش باروری و تکریم و احترام سالمندان است و در این حوزه ها مسجد باید تاثیرگذاری داشته باشد.
این گزارش می افزاید: در ادامه این نشست علیرضا آتشک، در مورد سازمان های مردم نهاد و کارهای خیرخواهانه در دنیا گفت: سازمان های مردم نهاد با چند ویژگی غیر دولتی بودن، غیرانتفاعی بودن و غیرسیاسی بودن شناخته می شوند، یعنی از مردم برای مردم. در کشورما ۳۰ هزار سازمان مردم نهاد ثبت شده است که ازچهار مرجع وزارت کشور، بهزیستی و ناجا و وزارت وزرش و جوانان مجوز فعالیت دریافت کرده اند و ۱۰ هزار خیریه نیز تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) فعالیت می کنند و در واقع خیرین به عنوان حلقه های میانی در این خیریه ها مشغول فعالیت هستند. امروز یک سوم مدارس کشور توسط شبکه خیریه ساخته می شود و موسسه خیریه محک ۴۵ هزار کودک سرطانی را ساماندهی می کند.
مشاور رئیس سازمان بهزیستی کشور و مدیرعامل شبکه ملی مؤسسات نیکوکاری و خیریه افزود: اگرکل بودجه سازمان های مردم نهاد در دنیا را محاسبه کنیم، چهارمین اقتصاد دنیا را تشکیل می دهند وچنین ظرفیتی برای حل مسائل اجتماعی می تواند موثر باشد. مساجد هم جز این سازمان های مردم نهاد هستند که به صورت دواطلبانه کارهای برزمین مانده کشورها را انجام می دهند.
وی بیان کرد: در حال حاضر متاسفانه از مساجد بهره برداری مناسبی نمی شود و بسیاری از مساجد اثرگذاری که باید داشته باشند را ندارند، حدود ۷۰ هزار مسجد در کشور فعالیت می کنند در حالی که با توجه به کارکردهایی که مساجد دارند و نیز با موقوفاتی که در آنها است، می توانند بیشتر در جامعه اثرگذارباشند.
میزان نزدیکی مساجد ما به نگاه شهید حاج قاسم سلیمانی
وی بر لزوم فراهم کردن زمینه حضور همه اقشار و سلایق در مسجد تاکید کرد و گفت: این سوال مطرح است که در مساجد ما چقدر نگاه شهید حاج قاسم سلیمانی مورد توجه است و مساجد چقدر توانسته اند در جذب گروههای سنی مختلف به مسجد موفق عمل کنند.
بنابراین گزارش، سینا عصاره نژاد دزفولی نیز در این نشست گفت: در مورد موضوع و مسائل مسجد در حکمرانی نظام جمهوری اسلامی کم توجهی صورت گرفته است تا وقتی که نقطه شروع و اولویت را درست انتخاب نکنیم به اهداف مدنظر دست نمی یابیم. بنده مسائل مساجد را متقدم تر از کارکرد اجتماعی آن می دانم.
مدیرگروه دین، ارشاد اسلامی و اوقاف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گفت: اگر به تاریخ تمدن اسلامی نگاه کنیم نهاد دین و نهاد مسجد یک نهاد غیر قابل اغماض در جوامع اسلامی بوده است. غیرممکن است که در مکتوبات شرق شناسان نگاه کنیم و ببینیم که آنها به نهاد دین و مسجد، وقف، علم دینی نپرداخته باشند و حتما بخشی از کارشان مربوط به این حوزه ها است، امروز ما وقتی واکاوی در این زمینه انجام می دهیم، باید ببنیم که چه چیزی موجب شده است، نهاد دین به نهاد غیر قابل اغماض در تمدن اسلامی تبدیل شده است. البته با شکل گیری انقلاب اسلامی این شعار که می خواهیم نهاد دین به جایگاه وحکمرانی که قبلا داشته است برگردانده شد، تقویت شد.
نحفیف بودن قوانین مرتبط با مسجد
وی افزود: اما در حال حاضر باید یک ارزیابی صورت گیرد که کوشش‌های سیاستگذرانه و قانون گذرانه انقلاب اسلامی در ۴۳ سال گذشته موجب شده است که جایگاه حکمرانی نهاد دین و نهادهای دینی را تثبیت کند یاخیر؟ ما وقتی که قوانین و مقرارت حوزه مسجد در سطح کلان و سطح میانی نگاه می کنیم، می بینیم نهاد مسجد قوانین و سیاست‌هایش نحیف است و اصلا گویا چنین ظرفیتی(مسجد) در کشور وجود ندارد و یا نهاد اصلا مسئله یا مسائلی ندارد.
بنابراین گزارش، درادامه این نشست مرتضی طاهریان با اشاره به تاریخچه تاسیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور از سال ۱۳۷۱ با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ماموریت اصلی ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور در حوزه فرهنگ و هنر است اما مساجد از دیرباز سنخیت و قرابتی با حوزه های اجتماعی هم داشته اند و با توجه به ماموریت کانون های مساجد که فعالیت در حوزه فرهنگ و هنر است می بینیم که فعالیت های اجتماعی هم در مساجد با وجود آنکه به آنها ماموریت تعریف نشده است دنبال می شود.
فعالیت ۹ هزار کانون فرهنگی هنری در رواق همدلی
مشاور رئیس ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور بیان کرد: مجموعه فعالیت های ستادهماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور در سه شبستان(فرهنگ، هنر و نورآوری) و ۱۲ رواق ساماندهی شده است که یکی از رواق های رواق همدلی است که عمده فعالیت های اجتماعی بچه های مسجد و کانون های فرهنگی هنری در این رواق انجام می شود. طبق آمار بیش از ۹ هزار کانون فرهنگی هنری مسجد از میان ۲۸ هزار کانون به صورت خودجوش در این رواق فعالیت دارند.
طاهریان خاطرنشان کرد: البته در دوره مدیریت جدید و با توجه به اقتضائات کشور و نگاه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتفاقاتی که در قرارگاه ملی مسجد رخ داده است، پررنگ شدن فعالیت های اجتماعی مساجد مورد توجه قرار گرفته است از طرفی با توجه به اینکه طبق قانون هفتم مسجد محوری در محلات برعهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرارگرفته شده و ماهم در این زمینه ورود کرده ایم.