مناظرات امام رضا(ع)، الگوی مناسبی برای مناظرات علمی و عقلایی است

حجت الاسلام والمسلمین حجت الله سروری سرپرست ستاد هماهنگی کانون های مساجد استان کرمانشاه، با اشاره به آیه 125 سوره نحل، اظهار کرد: رعایت ادب و اخلاق نیکو، زمینه‌سازی برای طرح نظرات علمی مخالف، گفتار فصیح و کلام رسا، پرهیز از تعصب و پیروی از حق و قابل فهم بودن سخنان مناظره‌کننده از عوامل مؤثر در جدال احسن است که بر مناظرات امام رضا(ع) حاکم بود.

وی با بیان اینکه مناظره فرآیندی است که شامل گفتمان رسمی، بحث، و سخنرانی های شفاهی در مورد یک موضوع خاص یا مجموعه ای از موضوعات، اغلب با ناظم و مخاطب است، افزود: در یک بحث، استدلال هایی برای دیدگاه های متضاد رایج مطرح می شود. مناظره ها از لحاظ تاریخی در جلسات عمومی، مؤسسات دانشگاهی، سالن های مناظره، قهوه‌خانه ها، مسابقات و مجالس قانونگذاری رخ داده است.

نویسنده کتاب «زندگی با خورشید هشتم» در ادامه به بیان هشت نکته مهم در مناظرات از دیدگاه امام رضا(ع) پرداخت و گفت: دارالمناظره در زمان مأمون، جایی بوده که بزرگان و دانشوران دربار در آن گرد می‌آمدند و دربارهٔ مسائل علمی بحث و مناظره می‌کردند.

وی بیان کرد: تفاوت مذاکره و مناظره در یک نقطه آشکار است. در مذاکره منافع دوطرف در نظر گرفته می‌شود، در حالی که در مناظره هر کسی می‌خواهد برنده شود.

حجت الاسلام سروری، امام رضا (ع) را الگویی مناسب برای مناظره عقلانی و اخلاقی دانست و اظهار کرد: بسیاری از افراد به جای استدلال منطقی، از مغالطه و تحریف استفاده می‌کنند و به جای شنیدن و درک دیدگاه‌های مخالف، تنها به تکرار نظرات خود می‌پردازند؛ با این روش‌ها نه تنها به نتیجه نمی‌رسند، بلکه موجب افزایش تنش و اختلاف در جامعه می‌شوند.

وی گفت: امام رضا (ع) در این مناظرات بدون تعصب، تحکم یا تحریف، به تبیین دیدگاه‌های اسلامی می‌پرداختند و همواره با احترام و ادب با مخالفان خود برخورد می‌کردند.

سرپرست ستاد هماهنگی کانون های مساجد استان کرمانشاه، در بیان اهمیت درک صحیح از مناظره، ادامه داد: بسیاری از افراد، حتی افراد تحصیل کرده، در مناظره دچار مغالطه می‌شوند و به جای استدلال منطقی، به تحقیر و تخریب طرف مقابل می‌پردازند.

وی بیان کرد: امام رضا(ع) در مناظرات خود ابتدا به طرف مقابل اجازه می‌دادند موضوع بحث را انتخاب کند و سپس با طرح سوالات دقیق و پاسخ‌های مستدل، به تبیین حقایق می‌پرداختند.

حجت الاسلام سروری، با بیان اینکه فضای آزاد در مناظرات امام رضا (ع)، کاملا مشهود است، گفت: آن حضرت به مخالفان خود اجازه می‌دادند بدون هیچ نگرانی و در امنیت کامل، سؤالات و اشکالات خود را مطرح کنند.

وی ابراز کرد: امام رضا (ع) هرگز به دنبال تحقیر یا بی‌آبرو کردن مخالفان خود نبودند، بلکه هدف ایشان تبیین حقیقت و هدایت افراد بود. امام رضا علیه‌السلام می‌فرمود: مناظره اگر برای کشف حقیقت باشد، عبادت است.

این استاد حوزه و دانشگاه، اظهار کرد: امام رضا(ع) در مناظرات خود همواره با احترام و ادب با مخالفان برخورد می‌کردند و حتی در مواردی که طرف مقابل به بن‌بست می‌رسید، به او کمک می‌کردند تا از این وضعیت خارج شود.

حجت الاسلام سروری با تأکید بر اینکه امام رضا(ع) به معنای واقعی معلم اخلاق، منطق و آزادی است، گفت: سیره آن حضرت در مناظرات می‌تواند الگویی برای گفت‌وگوهای دینی و سیاسی در جامعه امروز باشد؛ با پیروی از روش‌های امام رضا (ع) می‌توان به گفت‌وگوهایی سازنده و مؤثر دست یافت که به تبیین حقیقت و کاهش تنش‌ها در جامعه کمک می‌کند.

وی اضافه کرد: ممکن است طرف مقابل در مناظره ، باهوش، زیرک باشد، اما بی‌اخلاق است، در یک جلسه، طرف مقابل وقتی دید استدلالش جواب ندارد، جلسه را ترک می کند.

سرپرست ستاد هماهنگی کانون های مساجد کرمانشاه، با بیان اینکه مناظره باید تربیت‌محور و حقیقت‌محور وهدایتگر باشد، ادامه داد:  مناظره، میدان حقیقت است؛ نه عرصه خودنمایی و جنگ غرور. اگر هدف از مناظره، اثبات برتری شخصی باشد، نه‌تنها عبادت نیست، بلکه فتنه‌ای خطرناک است. اما اگر با نیت تبیین و کشف حقیقت صورت گیرد، مناظره مقدس و تربیت‌محور خواهد بود.

وی با یادآور شدن خطر حذف گفت‌وگوی علمی در جامعه، تأکید کرد: اگر مناظره‌ای آزاد، صادقانه و مستند در فرهنگ عمومی نهادینه نشود، جامعه به‌تدریج گرفتار استبداد رسانه‌ای و فریب روانی خواهد شد. دانشگاه حوزه  باید در این عرصه فعال باشند؛ نه با شعار، بلکه با تکیه بر دانش، عقلانیت، اخلاق و مهارت‌های ارتباطی عمل کنند.

حجت‌الاسلام سروری، اظهار کرد: وقتی که شما شنونده خوبی هستید، دیگران بیشتر دوست دارند با شما ارتباط بگیرند و، چون شما آنان را درک می‌کنید و این درک کردن، آنها را به سمت شما معطوف می‌کند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه یکی از القاب مهم امام رضا(ع) از طرف امام صادق ملقب شدند عالم آل‌محمد(ص) است، گفت: اهل‌بیت(ع) همه اهل علم و گنجینه معرفت‌اند و رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: أنا مدینه العلم و علی باب‌ها؛ من شهر دانش‌ام و علی دروازه آن است و هر کس دانش می‌جوید؛ باید از آن دروازه وارد شود. اهل‌بیت(ع) مخازن علم هستند و هر کدام از حضرات معصومین(ع) در یک ویژگی ممتاز بودند و امام رضا(ع) به عالم آل‌محمد(ص) مشهور شدند.

سرپرست ستاد هماهنگی کانون های مساجد استان کرمانشاه، در پایان با بیان اینکه مناظرات امام رضا(ع) بسیار هستند و اغلب آنها در کتابی به نام «عیون الاخبار الرضا» از شیخ صدوق ذکر شده است، افزود: مناظرات امام رضا(ع) با رهبران ادیان مختلف از جمله مسیحیان، یهودیان، زردشتیان، صابئین، بوداییان و هندو‌ها در اوج منطق و اخلاق صورت می‌گرفت و در تمامی آنها بدون تعصب، تحکم یا تحریف به تبیین دیدگاه‌های اسلامی می‌پرداختند.