مساجدی که می‌توانند مقصد گردشگری در نوروز رمضانی باشند

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، در واپسین روزهای نوروز مروری داریم بر برخی مساجد تاریخی شهر تهران که می توانند با جاذبه های خود زمینه رونق حضور مردم و انس آنها با مسجد در نوروز رمضانی شوند.

مسجد لرزاده

مسجد لرزاده یکی از مساجد معروف شهر تهران است که توسط علی اکیر برهان در دهه ۲۰ شمسی تأسیس شد. معمار این مسجد حسین لرزاده بوده است. این مسجد در خیابان لرزاده منشعب از خیابان خراسان در تهران واقع شده است. علی اکبر برهان در این مسجد مدرسه علمیه ای تاسیس کرد که در آن بسیاری از اساتید و فُقَهای حوزه های علمیه پرورش یافتند. در سال‌های آغازین تاسیس مسجد، مدرسه علمیه مسجد لرزاده حوزه علمیه تهران نیز تحت هدایت و مدیریت علی اکبر برهان، فعال بوده و علی‌اکبر ناطق‌نوری، حسین انصاریان، قاسم شجاعی و احمد مجتهدی تهرانی از شاگردان این مدرسه علمیه اسلامی  بودند، مسجد لرزاده در دوران انقلاب ۱۳۵۷ یکی از مراکز اصلی معترضان در جنوب شرقی تهران و مرکز تجمع جوانان انقلابی بود.

مسجد لرزاده حدود ۶۰۰ متر شبستان مردانه و زنانه دارد و کل بنای آن ۱۱۰۰ متر است.مسجد لرزاده با ورودیِ کانه‌پوش خود که تزئینات مقرنس دارد و در اطراف آن کاشی‌کاری‌هایی فیروزه ای قرار گرفته‌اند، مسجدی شبستانی و فاقد گنبدخانه است، اما پوشش سقف شبستان مردانه که با تکنیک کاسه‌سازی است سبب حذف ستون در فضای تشکیل صف‌های نماز در شبستان شده است. کاسه‌سازی تکنیکی بود که در کارهای استاد لرزاده به اوج خود رسید. در این تکنیک، سقف همچون بشقاب‌هایی معکوس به نظر می‌رسد که درون آنها با کاشی‌کاری تزیین شده است.

مسجد فخرالدوله

مسجد فخرالدوله در محله فخرآباد از مشهورترین مساجد تهران است. مسجدی که سال ۱۳۲۴ توسط اشرف‌الملوک امینی، ملقب به فخرالدوله ساخته شد. معماری این اثر دیدنی است. آن هم به‌دست معمار مشهور دوره معاصر، نیکلای مارکف که تأثیرات عمیقی روی معماری ایرانی در این دوره گذاشت. مردی عاشق معماری ایرانی و خشت و آجر که در ایران ماند و اعلام کرد اینجا وطن دومش است و آثار زیادی هم در تهران از خود به جا گذاشت؛ از مدرسه البرز و زندان قصر- که امروزه باغ موزه قصر شده- گرفته تا همین مسجد زیبای فخرالدوله. در کتاب «معماری مارکف» مشخصات بنا از این قرار است: «بنای مسجد شمالی-غربی و نمای آن از آجر با کتیبه‌های کاشی معرق است.

نمای بیرون ساختمان از آجر و در تزئین آن از کاشی کاری به‌صورت کتیبه و لچکی استفاده شده است. کاشی کاری‌ها از نوع معرق و دارای نقوش اسلیمی است.در این بنا در سال‌های پس از ساخت تغییراتی داده شد. از آن جمله می‌توان اضافه کردن کاشی‌کاری‌ها و آینه‌کاری داخلی، ساخت گنبد جدید، حذف نیم طبقه داخلی مسجد که مورد استفاده خانم فخرالدوله هنگام حضور در مسجد بود و اضافه شدن بخش زنانه زیر زمین واقع در حیاط را نام برد.

مسجد فخرالدوله، یکی از مساجد اصلی منطقه بوده و بخشی از هویت شهر تهران محسوب می‌گردد. بنای این مسجد در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. علاوه بر انجام مراسم عبادی، مراسم سیاسی همچون برگزاری انتخابات نیز در این مسجد صورت می‌پذیرد.

مسجد پيامبر اعظم‌(ص)

مسجد «پیامبر اعظم (ص)»، در زمینی به مساحت تقریبی ۱۸۰۰ مترمربع در خیابان شریعتی، محله قصر طراحی و ساخته شده است. این مسجد با طراحی و معماری بي بديل در محوطه ای زيبا با چشم اندازی عالي احداث شده و دارای دو شبستان زنانه و مردانه، دو حياط ، وضوخانه، سالن اجتماعات، ساختمان اداری و پاركينگ است و كليه خدمات فرهنگی مذهبی را به مخاطبان ارایه می‌دهد. مسجد پیامبر اعظم(ص) از شمال با سالن های باشگاه  پیام، از غرب با خـیابان شریعتی، از شرق با زمین های ورزشی و از جنوب با یکی از ساختمان های وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات همجوار است.

معماری مسجد پیامبر اعظم(ص) تحت تأثير سه سنت تاريخی معماری (ايران، روم و مصر) است هر چند بر هويت ايراني آن صحه مي‌گذارد و چهار ايوان مشراف به حیاط آن است. در بيان عناصر مسجد ویژگی های سنتي نیز به چشم مي‌خورد. در طراحي ايوان های جنوبی و شمالی، قوس ها در ميان قاب ها محصور شده‌اند و ايوان های شرقي و غربي نيز صفحات عمودی قاب های سنگي را در ميان گرفته‌اند و صفحات عمودی هم در رواق‌ها و نمای جنوبی مسجد به چشم مي‌خورد. به اين ترتيب معماری مسجد پيامبر اعظم (ص) روايتی امروزين از معماری سنتی است.

مسجد جامع حصاربوعلی

این مسجد با مساحتی حدود ۳۰۰ مترمربع در خیابان شهید باهنر (نیاوران)، ایستگاه قنات، تقاطع خیابان های عسکریان و ناطقیان واقع شده است. به گفتۀ برخی از مردم محل، پیشینۀ این مسجد به اوایل دورۀ قاجار و به گفتۀ برخی دیگر به دورۀ ناصری بازمی‌گردد؛ اما بنابر سنت متداول دورۀ ناصری، ساختن مسجد و حسینیه و تکیه توسط مردم روستاهای شمیران رایج بوده است و احتمالاً این مسجد نیز در آن دوره به دست اهالی روستای حصار ـ بوعلی ساخته شده است.

در این مسجد هر سال در آغاز ماه مبارک رمضان، قاب عکسی قدیمی در کنار درِ ورودی مسجد نصب می‌شود. در چارچوب این قاب شمایلی از امیرالمومنین امام علی(ع) با شمشیری خون‌آلود و تصویری از قرآن که لکه‌های خون بر صفحات آن دیده می‌شود، تعبیه شده است. گفته می‌شود که این قرآن همان قرآنی است که در محراب محل شهادت امام علی (ع) بوده است و هم‌اکنون در موزۀ قاهره نگهداری می‌شود. در زیر این تصویر نیز ابیاتی با خط نستعلیق در سوگ امام علی (ع) نقش بسته است.

مسجد صاحب الزمان(عج)

مسجد خان (صاحب‌الزمان(عج))، مسجدی تاریخی واقع در بازار تجریش است. موقعیت قرارگیری مسجد در بازار به گونه‌ای است که از شمال و غرب به مرکز خرید قائم(عج)، از شرق به کوچۀ بعثت، و از جنوب به راسته بازار تجریش محدود می‌شود. با وجود اینکه مسجد خان (صاحب الزمان(عج)) در بازار واقع شده است، اما مؤلفه‌های مساجد بزرگی را که در مراکز کسب ‌و کار شهر ساخته می‌شوند، ندارد. 

از نام دقیق بانی مسجد و تاریخ ساخت آن آگاهی روشنی در دست نیست، اما این‌ قدر دانسته است که اهداکنندۀ زمین مسجد فردی مشهور به «خان» بوده است. پس از وی فردی به نام کربلایی اکبر شاکری تولیت مسجد را بر عهده گرفت. سپس حاج ابوالقاسم عرفانی، نوادۀ کربلایی شاکری، که از کسبۀ بازار تجریش بود و دکانی در نبش مسجد داشت، عهده‌دار تولیت مسجد شد. با توجه به گزارش های شفاهی، قدمت مسجد را می‌توان به اواسط دورۀ قاجار بازگرداند.

هم‌اکنون ساختمان مسجد دارای دو طبقه و یک زیرزمین است. سطح مسجد از تراز بازار در حدود ۵/ ۱ متر بالاتر است. طبقۀ همـکف بـا مسـاحت ۱۲۰ مـتر شامل یک شبستان و آبدارخانه است. این شبستان با وسعت ۹۰ مـتر به آقایان اختصاص یافته است. همچنین در جبهۀ شرقی شبستان، پلکانی قرار دارد که به زیرزمین و طبقۀ فوقانی مرتبط می‌شود. طبقۀ دوم مساحتی در حدود ۵۰ مـتر دارد و مختص بانوان است. در ضلع جنوبی شبستان زنانه، دو اتاق برای اسکان خدمه و یک آبدارخانه واقع شده است. در زیرزمین مسجد آشپزخانه، سالن پذیرایی، سرویس ها و وضوخانه قرار دارد. مساحت زیرزمین ۱۰۰ مـتر است و در ایام ماه مبارک رمضان از سالن آن برای پذیرایی از روزه‌داران استفاده می‌شود.